رسانه‌ها در حال نابودی جامعه انسانی هستند
تهران-ایرنا- نشست
تخصصی «عصر پسا حقیقت، جامعه شبکه‌ای و رشد اخبار جعلی» با سخنرانی
محمدحسین ساعی (رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه صداوسیما)، هادی البرزی
دعوتی (پژوهشگر ارتباطات) و محمدحسین آزادی (پژوهشگر ارتباطات) در پژوهشگاه
فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد. (متن کامل در ادامه مطلب)
به گزارش روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ابتدای این برنامه هادی البرزی دعوتی بحث خود را به رویدادهای جدید در رابطه با موضوع خبر اختصاص داد و با بیان اینکه خبر را در سه اتوبان می‌توان دید، اظهار کرد: خبر در سه اتوبان دقت، صحت و سرعت قرار دارد که باتوجه به رشد شبکه‌های اجتماعی، اتوبان سرعت، رشد زیادی کرده و همین مسأله باعث شده که دو عنصر دقت و صحت را نبینیم و برای اینکه از دیگران عقب نمانیم، عنصر سرعت را پی بگیریم.
البرزی با اشاره به موضوع اخبار جعلی به تفاوت آن با «شایعه» پرداخت و ابراز کرد: یکی از پدیده‌هایی که زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، موضوع «اخبار جعلی» است که قبلاً عناوینی مثل «شایعه» و یا «یک کلاغ چهل کلاغ» داشت که در جامعه شفاهی اتفاق می‌افتاد. اما در دوره کنونی بین این دو موضوع تفاوت اساسی وجود دارد و آن این است که شایعه، نظام‌مندی، سازماندهی و ویژگی عامدانه بودن را ندارد و خبر جعلی، خبری است که ویژگی‌های خبر مثل ارزش‌های خبری، حرفه‌ای بودن و عناصر خبری را دارد و مهم‌تر از همه اینکه سازمانی است یعنی گروهی آن را با اهداف خاص خود طراحی و تولید می‌کنند. پس یکی از دلایل گسترش آن این است که کاربران توانایی تشخیص خبر جعلی را ندارند و ما به مرکزی نیاز داریم که در این مسیر به ما کمک کند.
این پژوهشگر ارتباطات به دلایل مواجهه شدن دنیا با اخبار جعلی نیز اشاره کرد و خاطرنشان کرد: یکی از دلایل مواجهه شدن دنیا با خبر جعلی این است که مدل خبر و نحوه تولید آن تغییر کرده است. مراحل استاندارد تولید خبر، به‌صورت گردآوری، صحت‌سنجی و توزیع بود که امروزه این مدل تغییر کرده و صحت‌سنجی در مرحله آخر قرار گرفته است. مدلی که هم‌اکنون در فضای مجازی است، صحت‌سنجی پس از انتشار است.
«قدرتمند شدن کاربر» موضوع دیگری است که البرزی دعوتی در توضیح آن عنوان کرد: ما با قدرتمند شدن کاربر مواجه هستیم که این مسأله باعث شده در ویروسی شدن خبر جعلی، خود به عامل انتقال خبر تبدیل شوند. در واقع تغییر مخاطب به کاربر این ضرورت را ایجاد می‌کند که قوانین متناسب با این تغییر مصوب شود؛ باید هم باعث افزایش سواد رسانه‌ای آن‌ها شویم و هم آن‌ها را از طریق تصویب قوانین از انتشار اخبار جعلی بازداریم. وی در تکمیل این بحث افزود: اگر ما اکوسیستم خبری‌ای که در حال تغییر است را نشناسیم، نمی‌توانیم برای مقابله با اخبار جعلی کاری کنیم. سه عنصر «پیام»، «رسانه» و «مخاطب» دچار تغییر شده است بنابراین باید آرایش رسانه‌ای خود را مطابق با این تغییرات بچینیم چراکه نمی‌توان با همان آرایش قبلی به جنگ با اخبار جعلی رفت.
در ادامه این برنامه محمدحسین ساعی در مورد تمدن غرب و اهمیت موضوع ارتباطات و رسانه گفت: نخبگان ما در جامعه هنوز نتوانستند اهمیت اخبار جعلی را درک کنند؛ دلیل آن هم محیطی و اجتماعی است. تمدن غرب اهمیت زیادی به این موضوع می‌دهد چون آن‌ها سال‌ها قبل تمدن خود را پایه‌گذاری کردند. زمانی که مونتسکیو سه پایه تمدن را مطرح کرد، کارل پوپر «رسانه» را به‌عنوان پایه چهارم به آن اضافه کرد که بعدها مکانیزم خاصی برای نظام رسانه‌ای پیشنهاد شد. اگر بتوانیم این موضوع را درک کنیم، متوجه میزان اهمیت این مسأله برای جامعه غرب خواهیم شد. در واقع آن‌ها به دنبال مبنایی بودند تا از طریق آن بتوانند انتخاب‌های درستی داشته باشند و در مراحل بعد بتوانند به پیشرفت در تمام عرصه‌ها برسند. از جمله این مبناها، آزادی، گفتگو و دموکراسی بود ولی امروزه این مبنا کم‌کم درحال فروپاشی است.
او ادامه داد: وقتی به سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۱۱ می‌رسیم، تصوراتی را می‌بینیم
که با تصورات شکل‌دهنده به تمدن غرب در تضاد است و مسیری غیر از این
مبناهای ذکرشده را طی می‌کنند. به‌طور کلی از سال ۲۰۱۶ به بعد نمی‌توان
مطلبی در رابطه با فضای رسانه و ارتباطات در روزنامه‌ها و مجلات مهم آمریکا
دید که رویکرد نخبگان آمریکا نسبت به آن منفی نباشد. نخبگان آمریکا به درک
این موضوع مهم رسیده‌اند که این فضا در حال نابودی جامعه انسانی است و این
گسترش شبکه‌های اجتماعی به‌نوعی ازبین رفتن دموکراسی را رقم خواهد زد.
رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه صداوسیما در تکمیل سخنان خود افزود: نخبگان
ما در ایران، درکی از این فضا که نخبگان آمریکا آن را به‌خوبی درک کردند،
ندارند. ساختارهای غربی‌ها طوری است که به یک نوع فروپاشی تمدنی (فراتر از
فروپاشی نظام سیاسی) توجه می‌کنند به‌همین دلیل این موضوع برای آن‌ها
اولویت دارد ولی در ایران یک بی‌حسی عجیبی نسبت به این موضوع وجود دارد.
ایران مهم‌ترین کشور مورد آماج اخبار جعلی در کل دنیاست؛ بیشتر از کشورهای
دیگر. بنابراین یکی از تغییرات رویکردی که ما نسبت به فضای رسانه باید در
قانونگذاری خود داشته باشیم، این است که برای کشورهای خارج از مرزهای
جمهوری اسلامی ایران قانون وضع کنیم و حدودی را تعیین کنیم که در صورت تخطی
از آن، مشمول قوانین ما شوند.
ساعی در انتقاد از نوع نگاه به فضای مجازی در ایران تصریح کرد: ایران در سال ۲۰۱۸ مهم‌ترین کشور در گسترش فضای مجازی بوده که می‌توان پرسید آیا مسئولان این بخش، برنامه‌ای برای این گسترش بی‌رویه داشته‌اند یا خیر؟ یا در رابطه با تبعات آن قانونی وضع کرده‌اند یا خیر؟ او ادامه داد: در ایران نسبت به این موضوع، صرفاً نگاه مهندسی و تکنولوژیک وجود دارد درحالی‌که کشورهای پیشرفته ابتدا به آن به‌عنوان یک مسأله اجتماعی و فرهنگی نگاه می‌کنند. در این مسیر کشورهای مختلف اعم از عربستان، آمریکا، اسرائیل، انگلیس و … به ما حمله می‌کنند و ما در این راستا نه‌تنها ابزارهای دفاعی در لایه‌های فنی، حقوقی، فرهنگی و… نداریم بلکه حتی شناختی از موضوع نداریم و هیچ لفظ و گفتگویی راجع‌به وجود ندارد. وی در پایان تأکید کرد: از نگاه صرفاً مهندسی دست برداریم و یک نگاه فرهنگی-حقوقی به موضوع داشته باشیم.
محمدحسین آزادی به‌عنوان سومین سخنران این برنامه به تعریف دوران
«پساحقیقت» پرداخت و گفت: دوران پساحقیقت دورانی است که حقایق عینی تأثیر
کمتری نسبت به احساسات و باورهای شخصی در شکل‌گیری افکار عمومی دارند. در
این دوران، مرزهای بین حقیقت و دورغ، صداقت و ناراستی و وهم و واقعیت، تار
می‌شود. ازجمله کنشگران در این دوران، سلبریتی‌ها هستند که در نهادینه‌سازی
این دوران نقش مهمی بازی می‌کنند.
آزادی با ارائه تعریفی از «خبر
جعلی» مبنی بر «خبرهای عامدانه و مغرضانه‌ای که به صورت حرفه‌ای و سازمانی
در پوشش خبر واقعی و در راستای جنگ روانی غالباً بر بستر رسانه‌های غیررسمی
تولید و منتشر می‌شوند»، درمورد هدف از تولید آن‌ها به مواردی مثل ایجاد
جنگ روانی ورسانه‌ای، عوام‌فریبی، بی‌اعتبارساختن گزارش‌های سازمان‌های
دولتی، تلاش برای ایجاد اضطراب عمومی تا شورش اجتماعی و مواردی از این قبیل
اشاره کرد.
این پژوهشگر ارتباطات، پس از پرداختن به تأثیرات مهم اخبار جعلی در مسائل مختلف، اهمیت این موضوع در سقوط ارزش پول ایران را ازجمله این تأثیرات دانست و در این مورد ابراز کرد: «فارن پالیسی «در گزارشی با عنوان «برنامه‌ای در حال نابود کردن ارزش پول ایران» ادعا کرده علت اصلی سقوط ارزش پول ملی ایران در بازه یاد شده، تحریم‌های ایالات‌متحده و ضعف‌های بنیادی اقتصاد ایران نبوده بلکه چرخش گزارش‌ها و خبرهای جعلی بر بستر تلگرام توسط دلالان بازار ارز بوده است.
آزادی در پایان، پیشنهادهایی را به‌عنوان پیشنهادات کاربردی مطرح کرد که ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطبان درباره خبر جعلی، شبکه‌سازی رسمی و غیررسمی در فضای مجازی، تعامل و همکاری مناسب با ارگان‌های رسانه‌ای و روابط‌عمومی‌ها، راه اندازی سرویس خبر جعلی، راه‌اندازی وب‌سایت‌های راستی‌آزما ازجمله این موارد بودند.
گزارش خبرگزاری مهر (اینجا کلیک کنید)
گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا (اینجا کلیک کنید)
گزارش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (اینجا کلیک کنید)
گزارش کامل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات (اینجا کلیک کنید)
